Tại hội nghị, hồ hết các ý kiến đóng góp của các chuyên gia, các nhà khoa học hàng đầu về văn hóa của nước ta đều thống nhất cao và ủng hộ tỉnh Phú Thọ trong việc xây dựng Đề án. Phú Thọ đã tích cực, chủ động xây dựng Đề án bảo tồn, phát huy giá trị một trong hai di sản đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của liên hiệp quốc (UNESCO) xác nhận là Di sản văn hóa của nhân loại, trong đó hát Xoan là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ nguy cấp. Đề án được xây dựng công phu, đề ra được nhiệm vụ, giải pháp một cách toàn diện. Ngay sau khi di sản hát Xoan được UNESCO xác nhận, UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành Chương trình hành động số 382/CTr – UBND, ngày 13/02/2012) về “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ nguy cấp – Hát Xoan Phú Thọ (thời đoạn 2012 – 2015). Phú Thọ đã kịp thời xin ý kiến của các bộ, ngành, Trung ương và ngày 11/01/2013, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 353/VPCP-KGVX thông báo quan điểm của Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân đồng ý UBND tỉnh Phú Thọ chủ trì, kết hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng đề án nói trên, trình duyệt theo quy định. UBND tỉnh Phú Thọ đã chỉ đạo Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch kết hợp với các ngành khẩn trương xây dựng đề án, sau hai lần Hội thảo xin quan điểm của các ngành, các chuyên gia, các nhà khoa học, tỉnh Phú Thọ đã thu nhận, hoàn thiện. Đây là lần thứ 3 tổ chức hội nghị để xin ý kiến Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các Bộ, ngành và các chuyên gia, các nhà khoa học hàng đầu về văn hóa của nước ta đóng góp cho đề án trước khi trình Chính phủ.  | | Các nghệ nhân hát Xoan tại đình Câu Thượng, TP. Việt Trì. |
Các chuyên gia đầu ngành như: Giáo sư, Tiến sỹ Khoa học Tô Ngọc Thanh - chủ toạ Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam; Giáo sư, Tiến sỹ Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa nhà nước, Tiến sỹ Đặng Văn Bài, nguyên Cục trưởng Cục Di sản (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch); Tiến sỹ Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa quốc gia, TS Đặng Hoành Loan ... Đều cho rằng: Đề án đã đề ra các nhiệm vụ, giải pháp bao quát một cách toàn diện, bám sát 5 nhiệm vụ biện pháp bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được xác định trong công ước UNESCO và lấy cộng đồng làm gốc. Tuy nhiên, Đề án nên chỉnh sửa, bổ sung việc bảo tồn di sản hát Xoan gắn với Tín ngưỡng phụng dưỡng Hùng Vương ở Phú Thọ, vì chưng hát Xoan chứa đựng nhiều giá trị cổ gắn với tín ngưỡng thờ phụng Hùng Vương. Các làng Xoan gốc đều là những làng cổ nằm trên địa bàn trung tâm nước Văn Lang, hát Xoan còn bảo lưu được nhiều yếu tố văn hóa cổ của thời kỳ Hùng Vương dựng nước. Từ nay đến năm 2015, các nhiệm vụ bảo tàng, phát huy cần tập kết ưu tiên thực hành tại 4 phường Xoan gốc là Phù Đức, Thét, Kim Đới, An Thái để xây dựng nơi đây thành trọng điểm di sản hát Xoan và Tín ngưỡng thờ phụng Hùng Vương.
Việc truyền dạy ở các phường Xoan gốc cần phải đề cao nghĩa vụ, vai trò của các trùm phường Xoan, nghệ nhân trong việc bình phục, truyền dạy các bài Xoan cổ bảo đảm tính nguyên gốc. Để truyền dạy tại cộng đồng, cho các câu lạc bộ cần phải xây dựng kế hoạch, chương trình cụ thể nhằm nâng cao sự hiểu biết, nhận thức cho công chúng, nhất là giới trẻ để hiểu đúng giá trị di sản hát Xoan từ đó có bổn phận gìn giữ, phát huy di sản hát Xoan. Các chuyên gia cũng khuyến cáo: Không nên cải biên, phát triển, biến hát Xoan thành loại hình trình diễn nghệ thuật chuyên nghiệp vì hát Xoan vốn là sản phẩm văn nghệ dân gian, cần phải được hỗ trợ, khuyến khích để trường tồn trong đời sống cộng đồng và trở thành một bộ phận trong đời sống của mình.
Hát Xoan vốn gắn liền với các di tích có can hệ đến thờ cúng Hùng Vương, đây cũng là không gian diễn xướng của di sản này. Do đó, phần lớn các đại biểu đồng tình với việc phải trùng tu, sang sửa, khôi phục, phát huy các di tích lịch sử gắn với hát Xoan, thờ cúng vua Hùng để tạo không gian văn hóa, môi trường diễn xướng, bảo đảm sự phát triển vững bền của di sản hát Xoan. Tuy nhiên, việc đầu tư, tôn tạo, khôi phục các di tích từ nay đến năm 2015 cần tụ tập đầu tư đúng mức để khôi phục các di tích tại các phường Xoan gốc. Điều tra năm 2012 cho thấy, 16/30 di tích có hát Xoan đã bị biến mất.
Một nội dung cũng được các đại biểu cho ý kiến là chính sách đãi ngộ đối với các nghệ nhân - những bảo bối nhân bản sống, yếu tố hàng đầu trong việc bảo tàng, truyền dạy hát Xoan. Họ đang lưu giữ nghệ thuật biểu diễn hát Xoan nhưng đa phần các nghệ nhân tuổi đã cao, sức yếu, trí nhớ đã bị mai một, nhiều người đã mất. Đến nay, Phú Thọ đã quan tâm kịp thời phung, khen thưởng cho 34 nghệ nhân, việc xây dựng, ban hành quy chế, tiến hành phong, thực hiện chế độ đối với nghệ nhân khá bài bản. Do đó, Đề án đề xuất, trong thời gian tới cũng cần xem xét, đưa ra các chính sách đãi ngộ xứng đáng, hạp với từng giai đoạn, đặc biệt là đối với các cụ Chùm để các nghệ nhân yên tâm truyền dạy, duy trì hoạt động của các phường Xoan...
Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại - hát Xoan Phú Thọ thời đoạn (2013-2015) định hướng đến năm 2020 ngoài phần khai mạc và kết luận có 3 phần nội dung được viết công phu, có tính thuyết phục, hướng vào đích then chốt là đưa hát Xoan Phú Thọ ra khỏi danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn vào năm 2015 và trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; nâng cao nhận thức, lòng kiêu hãnh trong cộng đồng, nghĩa vụ của các thế hệ, nhất là đời trẻ trong việc bảo tàng, phát huy giá trị văn hóa của hát Xoan. Đồng thời, từng bước đưa hát Xoan trở thành thương hiệu về sản phẩm văn hóa để phát triển du lịch, góp phần xúc tiến phát triển kinh tế, văn hóa, tầng lớp của Phú Thọ. Tổng kinh phí thực hành của Đề án ước lượng khoảng 196 tỷ đồng, trong đó ngân sách quốc gia là 156,033 (79,34%), từng lớp hóa là 41 tỷ đồng (20,66%) thực hành trong 8 năm. Vấn đề này, ý kiến của các đại biểu cho rằng tương đối hạp với nhiệm vụ đề ra, tuy nhiên, cần tụ hội trong thời đoạn 2013 - 2015 để phấn đấu đưa hát Xoan Phú Thọ ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp và trở nên di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Thanh Huyền
|
