Thấy chúng tôi xuất hiện, họ hờ hững đóng chặt cửa và khi chúng tôi vừa rời gót, họ tìm mọi cách bịt những khe hở của tấm đậy hoặc miệng hố ga, nhưng đến ngày mưa to, nước không có chỗ thoát, ngập úng họ lại lôi chúng tôi ra réo… “Nhiều người còn tỏ ra sạch sẽ nhưng khổ nỗi, họ chỉ biết sạch nhà mình
Cục… cục… cục - âm thanh phát ra khi đầu ống hút va vào những gạch, những chất thải rắn chui vào ống hút, nó làm cái ống rung lên làm nước bắn tung tóe vào mặt, vào tai.
Như hiểu được cơ sự, anh Tuấn nhấn liên tục vào nút chuông cửa một ngôi nhà bên đường, miệng quát lớn: Làm gì cũng phải chú ý một tẹo chứ, phân đầy mặt người ta một mai này.
Một công việc trong nghề lo “đầu ra” của Hà Nội là nạo vét hệ thống các mương và các sông trong lòng Hà Nội. Đơn vị mà tôi xin vào thử việc là Xí nghiệp Thi công cơ giới, Công ty Thoát nước Hà Nội - đơn vị phụ trách công việc nạo vét các hệ thống cống lớn (nằm dưới các tuyến phố được đặt tên) trên địa bàn toàn thành thị. Còn việc ngoài kia là của người móc cống”, anh Tuấn than phiền.
Để xuống cống làm việc, chúng tôi phải đến địa điểm cần nạo vét từ sớm, bật các nắp hố ga cho mùi hôi và khí độc thoát ra bớt. Anh Tuấn cười hiền: “Thế là còn may, vì không gặp “vàng nhân tạo” trôi lều bều đấy”! Từng xô bùn được anh Tuấn dùng chân xắn đưa qua người, có lúc đưa qua đầu để chuyển lên cho người phía trên miệng cống, nước cứ chảy tong tỏng.
Tôi buột miệng hỏi một câu ngớ ngẩn: “Nước cũng không tới mức bẩn anh nhỉ?”. Rồi như đọc được suy nghĩ của tôi, anh Tuấn động viên: “Cố lên em, mình không làm thì ai làm?”.
Càng về trưa, nắng càng gay gắt, cảm giác nhức đầu, chóng mặt bắt đầu xuất hiện, không biết vì say nắng hay do hít phải quá lâu mùi nước cống. Đáp lại tiếng anh Tuấn là lời một cậu choai choai vọng xuống từ ban công tầng 3 của ngôi nhà: “Cháu xin lỗi, cháu vừa ngủ dậy (!?)”. Quả đúng như lời anh Tuấn, những ngày sau đó, tôi đã được trải nghiệm và chứng kiến những sự vất vả gian khổ nhất của nghề công nhân cống ngầm, bởi phần đông công việc của họ được tiến hành bằng phương pháp thủ công, từ nạo vét kênh mương đến chui cống nhỏ, bẩn… mà công cụ cơ giới không thể can thiệp.
Chú không thấy đêm qua vừa mưa to à, nước chảy xuống pha loãng bề mặt thôi… Còn nhiều cái “hay ho” lắm, chú cứ từ từ mà thưởng thức. Lo âu, tôi gọi điện hỏi anh Tuấn, anh động viên: “Mới vào nghề, ai cũng bị thế cả, rồi sẽ quen thôi em à”.
Kỳ 1: Tôi đi móc cống Trong hai tuần vào vai công nhân móc cống, tôi đã được chui xuống và tham dự làm việc dưới hầu hết các loại cống ngầm ở Hà Nội. Hai tay tôi khua khua về phía trước như người mù. “Chịu không nổi phải không, trước đây mới vào nghề anh cũng thế, cứ nhìn thấy cống bùn là muốn ói, về nhà còn không dám ăn cơm nữa đó.
Theo lời kể của những người làm lâu năm trong nghề thì ở những nơi này, rác nhiều khối, các chất phế thải đa dạng ùn tắc trong cống. Vậy mà anh Tuấn vẫn mải miết làm việc trước con mắt ái ngại đầy lo âu của tôi.
Không khí lúc này khôn xiết ngột ngạt, mùi hôi thối bốc lên nặc. Xúc bùn không mệt nhưng tôi cứ muốn tắc thở vì cái mùi hôi mỗi lúc như nặng hơn theo tần xuất hít vào phổi. Tín hiệu đã được phát, đồng nghiệp ở trên đóng máy, lực hút làm cả đường ống như một con trăn khổng lồ, giãy giụa dữ dội.
Cẩn thận kẻo lại ăn “cháo loãng” hiện giờ. Mặt nước dưới cống dầu mỡ đóng váng thành từng mảng. ”. Không khí lao động của đội vui hẳn lên trước sự xuất hiện của tôi. Mọi thao tác phải cực kỳ khéo léo#, chậm rãi, chỉ khẽ lắc xô bùn là mọi thứ như phân người, rác rến tấp vào mặt ngay lập tức. Tôi được bố trí làm việc cùng anh thợ cống lão làng Trần Văn Tuấn.
Ánh sáng mờ dần theo chiều sâu của hố ga. Tôi đưa tay lên bịt miệng… nhưng không kịp nữa rồi. Quả thực, hôm đó và những ngày sau, tôi đã dần thấm tháp lời anh Tuấn. Dù đã cố giữ để cho nước bẩn không chui vào bên trong bộ áo xống bảo hộ… nhưng chẳng thể được, phải móc, phải khua, phải bốc mọi thứ uế tạp đẩy lên bờ thì bộ xống áo bảo hộ lúc này hoàn toàn vô tác dụng. Sự vô tư, chân chất của người “đồng nghiệp” làm tôi cảm thấy hổ ngươi! Đắm mình trong nước cống Đêm trước hết sau ngày “khởi nghiệp”, tôi trằn trọc không sao ngủ được, toàn thân đau ê ẩm, hai cánh tay ngấm nước cống đỏ tấy và ngứa như phát dại… trong đầu vẫn bảng lảng mùi nước cống.
Những chuyện dở khóc dở cười …Gần tuần lễ trải nghiệm nghề móc cống, tôi nhằm nhò nỗi nhọc nhằn của những con người lặng thầm làm sạch “ruột” phố. Quét nhà xong thì hắt luôn rác ra đường, coi như là nhà mình sạch rồi và chỉ cần sạch trong nhà thế là đủ.
Hai anh em, kẻ lão luyện, người ngu ngơ đánh vật với “con trăn khổng lồ”, bắt nó “ăn” hết một đoạn cống (từ hố ga này đến hố ga tiếp theo) đã quá 12 giờ trưa, chúng tôi chui lên khỏi miệng cống, anh nào nhà gần thì tranh thủ về ăn vội bát cơm, còn ai nhà ở xa thì rửa qua thuộc hạ, tìm quán cơm bụi ăn qua bữa là xong.
Đã không dưới một lần, tôi tận mắt chứng kiến cảnh người dân đi ngang qua nơi chúng tôi làm việc, họ bịt mũi, có người còn nhổ toẹt bãi nước miếng. Còn sao thách thức đang chờ tôi phía trước, mà nếu không vững vàng, tôi sẽ là người thua cuộc.
Thấy tôi có vẻ loạng choạng… Tú nói như quát: “Giữ chặt tay, hai chân choãi nữa ra không uống no nước cống Bây giờ”.
Bàn chân tôi lò mò theo từng bậc thang sắt để xuống cống. Nhìn những “đồng nghiệp” của mình sau ngần ấy công việc vẫn tươi nguyên nụ cười, trong tôi cảm thấy mắc cỡ và cảm phục.
Cận cảnh một cống ngầm đang được nạo vét Nơi “khởi nghiệp” của tôi là chiếc cống hộp nằm dưới lòng con phố Hào Nam (Hà Nội). Câu cổ vũ của anh Tuấn như một câu hỏi ném vào không gian tối mò mò và sâu hút… Chúng tôi đến một hố ga khác, nước ngập sâu hơn, mỗi lần người công nhân cúi xuống là nước cống lên tới cổ.
Trong những ngày nắng nóng, hệ thống các sông Tô Lịch, sông Sét, sông Lừ chỉ là những dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối khiến những người qua đây phải nhăn mặt, bịt mũi, thế nhưng đây chính là những cửa thoát lũ quan yếu của Hà Nội, chỉ cần một điểm tắc là có thể nhấn chìm cả một khu vực.
Cũng theo lời anh Tuấn thì những gì tôi đã nếm trải mới chỉ là màn dạo đầu êm ái. Một người công nhân đứng gần đó cười: “Chuyện lỡ uống nước cống khi cắm cúi làm việc không phải là hiếm”. Bây giờ quen rồi cậu ạ, đói thì ăn tuốt”. Trôi lềnh phềnh trong dòng nước hồng hồng, tanh tanh đó là những cục máu đông hoặc những mảng mỡ nhầy nhụa.
Tôi không nói gì, cố xoay xoả đôi chân trong ủng cao su chìm sâu dưới bùn lầy, mồ hôi mồ kê tuôn đằm đìa, ướt sũng cả quần áo.
Khác xa với hình dong, đáy cống như một “nồi canh xương” lung nhùng và chông gai. Tôi nói với anh Tuấn: “Các anh phải làm gì đi chứ hay ít nhất cũng nên báo cảnh sát môi trường để có biện pháp ngăn chặn”. Và có những nơi máy móc không thể làm được thì người công nhân phải “lặn” trong “hỗn hợp các loại nước bẩn” từ phân, rác, đồ ăn thừa… ngập đến tận cổ để múc bùn với rác miễn làm sao mình phải dọn sạch”
Nhìn anh Tú ăn ngon lành mà tôi không sao nuốt nổi dù rằng bụng đói. Rồi “oặc” một tiếng… một luồng nước mang theo những vật gì đó từ miệng ống nhựa phun thẳng vào mặt tôi.
Con ngõ rộng trên phố Ngọc Hà trong một buổi chiều nắng như đổ lửa, tổ chúng tôi do anh Nguyễn Xuân Phong chỉ huy… người nào vào việc ấy. (Xem tiếp kỳ sau) Phóng sự của Văn Dũng - Mạnh Kiên. Hết thảy là bóng tối, là màn đêm đen đặc dù đang giữa trưa hè nắng chói chang. Tôi rùng mình khi nhìn xuống một hố nước đen ngòm có một tí nào đó chùn chân, nhưng phải liều thôi… nghề mà.
Phóng viên PetroTimes lao động cùng tổ nạo vét kênh mương, Xí nghiệp thoát nước 1 Anh Kiên cho biết: “Thế này đã ăn thua gì, mỗi khi chui cống khu vực Bệnh viện K. Đang lò dò từng bước một hốt nhiên va tảng bê tông khiến chân tôi đau điếng.
Tôi không giải đáp mà tụ họp cho công việc. Từ cống hộp đến cống tròn, từ cống vòm thời Pháp đến các mương nước lộ thiên… Và tôi đã thấm phần nào những nặng nhọc mà người thợ móc cống phải qua. Cảm giác như đang sống trong một thế giới khác, tay khua nước nhưng trong đầu cứ chờn vờn sao cảm giác hãi hùng.
Sự ngây ngô đến hồn nhiên của tôi trước công việc khiến tôi trở thành trung tâm để ý của mọi người. Nhanh như cắt, anh Tuấn (người chui cống cùng tôi) giật mạnh cánh tay, khiến tôi đổ về phía anh, giúp tôi thoát được một tai họa bất thần. Công việc của người chui dưới cống là điều khiển vòi hút làm sạch bùn đất và rác thải chìm dưới đáy cống.
Ngày công trước nhất Muốn viết về hệ thống cống ngầm ở Hà Nội không có cách nào khác là phải xuống cống. Nắp hố ga bật mở, chờ một lúc cho bay bớt khí độc, tôi theo chân anh Tuấn lách người chui xuống, nước xâm xấp đến mặt, chỉ còn chừa độ gang tay để anh có thể ngóc lên và thở, chúng tôi dò từng bước chậm chạp.
Nhà anh Tú ở gần nhưng thấy tôi chơ vơ nên anh ở lại ăn cơm bụi cùng tôi và cũng để có thêm thời gian truyền nghề. Cứ tưởng cái công việc “xúc bùn đổ lên thùng xe” đơn giản lắm vì tôi thấy những người lớn tuổi vẫn làm. Càng vào sâu, không gian càng trở thành yên ắng, đặc quánh.
Phải nhờ vào sự viện trợ của anh Tuấn, tôi mới ngoi được lên mặt đường để… thở. Ngày đầu đi làm, tôi hăm hở dậy từ rất sớm.
Tôi thực hành như anh nói, hai chân choãi ra, tôi lăm lăm ghìm chắc vòi hút như một chiến binh ghìm giữ khẩu súng trường. Thường nhật mỗi đội có khoảng 10-15 người với 3 thành phần chính là: lội (những người trực tiếp chui cống), lái (những người lái xe bồn) và cán bộ kỹ thuật. Vậy mà chỉ mới mặc bộ áo xống bảo hộ, vác xẻng lội xuống mương, tôi đã cảm nhận được cái nặng nề, mỏi mệt đến toát mồ hôi dù chưa phải xúc xô bùn nào.
Khi tôi cùng một đồng nghiệp đang cố day trở múc từng xô bùn đất, rác rưởi đưa lên trên thì nghe thấy âm thanh hệt như tiếng sôi bụng. Sau nhiều lần liên hệ, tôi được lãnh đạo Công ty Thoát nước Hà Nội tạo điều kiện cho vào vai một công nhân thử việc, được cùng ăn, cùng làm với những công nhân. Ý nghĩ của kẻ thích viễn du, khám phá khiến tôi tạm quên đi những nghi ngại về sự ô nhiễm dưới cống ngầm.
Tôi bước xuống lòng cống sâu chừng hơn 3m, dòng nước đen kịt với váng dầu mỡ loang loáng dềnh tới ngực, chân sục vào lớp bùn xì xằng. Tôi được cắt cử xuống cống phụ giúp anh Tú và cũng là để học việc. Đáp lại sự bức xúc của tôi, giọng anh Tuấn vẫn điềm đạm: “Nếu bữa nay người chịu trận không phải là em, anh nói em tin không?”.
Một luồng khí thải xộc thẳng vào mũi, tôi hướng ánh đèn pin về phía vật vừa chảy xuống và hốt hoảng phát hiện đó là phân tươi vẫn còn nguyên hình, nguyên khổ. “O…ọa. ”, Tôi nôn thốc nôn tháo như kẻ say rượu uống phải mùn thớt.
Trong khi đợi khí ga thoát bớt đi, chúng tôi mặc đồ bảo hộ và chuẩn bị dụng cụ lao động để vào ca. Khoác lên mình bộ quần áo bảo hộ, trong tôi dấy lên cảm giác hồi hộp pha lẫn chút lo lắng. Rồi thì chất thải, hóa chất từ các nhà máy chưa qua xử lý cũng “vô tư” đổ vào cống ngầm, không ít những những công nhân đã từng bị bỏng do hóa chất.
Để làm sạch chiếc cống hộp này, chúng tôi được trang bị bằng hệ thống máy hút đương đại, xe bồn và các xe chuyên dụng khác. Tôi ớ người… Rồi anh Tuấn tiếp lời: “Có lội xuống thì mới biết chứ nói thì ai tin? Đấy là chưa nói đến việc thợ móc cống đi chê cống bẩn… Nếu muốn gắn bó với nghề thì em nên ghi lòng tạc dạ câu này: “Thân lươn đâu quản lấm đầu!”. Nhớ lại lời dặn của anh Tuấn: “Xuống thì lội ở giữa thôi nhé, hai chân phải lò mò, nếu thấy vật nhọn thì lách sang, vật cứng và bằng thì mới dẫm lên… Đáy cống nhiều khi có cả ván cốp pha rơi xuống (như bàn chông) hay sát hai bên thành cống có nhiều thanh sắt thò ra.
Cả đội chúng tôi tạo thành một dây chuyền, kẻ xúc người chuyên… Chẳng mấy chốc, cả đoạn mương dài đã được vét sạch. Xin phép anh tổ trưởng, tôi bò lên ngồi dựa vào gốc cây thở hổn hển. Nhớ lại lời dặn của anh Nam, tôi hướng tầm mắt về phía có đốm sáng lập lòe như con đom đóm cách xa chỗ miệng hố ga chừng 50m - đó là ánh sáng phát ra từ chiếc đèn bấm trên trán của một “đồng nghiệp” đang cặm cụi làm việc.
Hai chúng tôi ghé vào quán cơm bình dân trên phố Vũ Thạnh, gọi 2 suất cơm 20 ngàn. Trên bờ, giọng một người nữ giới nghe khá trẻ nói vọng xuống: “Thành viên mới à, lát lên phải trình diện nhé”. Hôm đó vào khoảng chừng 9 giờ sáng, đội chúng tôi đang tiến hành nạo vét tuyến cống ngầm tại một ngõ nhỏ đường Ngọc Hà. Anh cho biết: “Tuy đã có máy móc hỗ trợ nhưng đây vẫn là nghề nặng nhọc vì hằng ngày họ vẫn phải tiếp xúc với đủ loại tạp chất từ nước thải của cống rãnh.
Điều đặc biệt nữa, vì là thuộc nơi dân cư đông đúc và cấu tạo của cống thường phức tạp, mọi phương tiện cơ giới không thể vào được nên chỉ có cách độc nhất vô nhị là làm việc thủ công… thay nhau chui xuống cống, nạo vét bùn rác cho vào xô rồi đứa ở trên miệng cống kéo lên đổ vào xe.
Dù đã mặc đồ bảo hộ không thấm nước, nhưng cảm giác rờn rợn vẫn chạy dọc sống lưng. Đó là hệ thống cống ngầm dưới các ngõ dân khu dân cư đông đúc, những “điểm nóng” về chất thải ở Hà Nội như chợ, bệnh viện, ga tàu, bến xe.
Thấy tôi loạng quạng dò lần từng bước, một “đồng nghiệp” nhắc nhỏm. Chạm phải là dính đòn như không đấy”.
Mặc dù đứng sát nhau nhưng sự giao du giữa tôi với anh Tú chỉ nhận được với nhau bằng tín hiệu âm thanh bởi dưới cống tối đen như mực.
